domingo, 29 de marzo de 2009

Surrealismoa

Mugimendu artistiko honek artistak, pentsalariak eta ikertzaileak elkartuz ituen. Inkontzienteko bilaketan sartuta ibili ziren. Estetika berri bat definitu nahi zuten, humanitate berria, giza orden aberria. Hauen aurrelariak italiar pintore metafisikoak, bereziki Giorgio de Chirico, sinbolismoa eta dadaismoa izan ziren.

Taldea hasi zen Andre Breton frantziar poeta Surrealismoko Manifestua argitaratu zuenean. Bere hitzetan arrazionala errepresibo azen sorkuntza eta irudimeneko botererako eta honen ondorioz espresio artistikoaren etsaia. Freud miresten zuen eta honen subskonstzienteko Kontzeptua. Arte abstraktoaren formei lotuta dago.


Lehen Mundu Gerraren amaieran Tristan Tzara, Dada mugimenduko liderrak gizartea eraso zuen eskandaluaren bidez. Berak uste zuen gerra bezalako munstro bat sortzeko gai den gizarteak ez duela artea merezi eta horregatik artearen aurkakoa sortu zuen, gauza itsusiz beteta ederra izan beharrean. Tzarak mundu industrial, komertzial eta burgesa ofenditu nahi zuen. Bere biktimak ez ziren ofendituak sentitu eta arte hau arte zaharraren erreakzio bezala hartu zuten. Honen ondorioz anti-artea artea bilakatu zen.

Artisten talde bate kez zuen Tzara´s ideas jarraitu. Surrealistek protagonismoa irabazi zuten Dada ondoren. Bretonek bideratu zuen. Artistek Freud eta Jung-en lanak errebisatu zituzten eta batzuk forma abstraktuak aukeratzen zuten bitartean beste batzuk sinbolismoa jarraitu zuten. Espresioko bi formek bi joera desberdinak izango dituzte: automatismoa eta surrealismo beristikoa.

Automatistak
Artistek interpretatu zituzten gauzak kontzientzia eliminatuz subkontzientearen mesedean. Sentimenduetan zentratzen ziren eta ez zen horren analitikoa. Automatismoa ulertu zuten subkontzienteko irudiak irudikatzeko era automatiko bezala. Haien ustetan irudiek ez zuten esanahi bat izan behar. Arte akademikoa ez zuten onartzen sentimenduak mugatzen zituelako. Artea dominatu zuen forma intolerantzia horren erruduna zela sinesten zuten. Abstrakzioa agertzen zen subkontzienteko irudiak bizitzara ekartzeko bide bakarra bezala. Dada tradiziotik etorriak, artista hauek eskandalua, intsultoa eta errespetu falta elitearekiko askatasunarekin identifikatzen zuten. Haien ustetan formaren eza haien kontra egiteko bide bat zen.

Surrealismo beristikoa
Automatismoa interpretatu zuten subkontzienteko irudiak onartzeko modua bezala azaleratzeko haien esanahia analisiaren bidez egitea posible zela. Haiek irudi hauek egin nahi zituzten munduko forma erreala keta izpiritu abstraktuaren arteko lotura bezala. Haientzat objektuak horien barruko metafora bat ziren. Metafora hauekin mundua uler daiteke, ez bakarrik objektuak ikusten, baizik eta hauen barruan begiratzen. Diziplina akademikoa eta forma errealitatea irudikatzeko bideak ziren. Irudiak errez disolbatu daitezke ezezagunean. Haiek irudiak jarraitzeko bide bat aurkitu nahi zuten kontzientziak subkontzientearen zentzua ulertzeko. Subkontzientearen hizkuntza irudia da. Kontzientziak hizkuntza hori dekodifikatzen ikasi behar zuen bere berezko hizkuntzara itzultzeko. Beranduago hiru taldetan banatu ziren.

Surrealisten lanean aurkitzen dugu Bosch, Brueguel, William Blake eta XIX. mendeko pintore sinbolistaren eragina. Gainera filosofiaren betiko galdera, psikologiaren bilaketa eta mistizismoaren izpiritua elkartzen dira era. Mundua sortu zuten indarren hizkuntza ulertzeko desioan oinarritua dago. Haiek gure gizakien potentzia garatzen lagundun ahi zuten.

Ezaugarriak
Psikoanalisiaren eragina jaso zuen: irudiak nahasiak dira eta ametsetakoak izatea ematen dute, dena den errealistak izan daitezke ere baina estilo arrazional batekin fantasiak deskribatzeko.
Batzuetan teknika espontaneoak asmatzen zituzten, psikoterapeutikoa modelatzen elkartze askearekin ordenako kontrol kontzientea baztertzeko, “gorpu eskisitoetan” bezala.


Artistak
Mugimendu honetako ordezkari batzuk dira: Marx Ernst, Frida Kahlo, Marc Chagall, Joan Miró, Man Ray, Salvador Dalí, René Magritte, Yves Tanguy, Oscar Dominguez.

Teknikak
Surrealismoak dadaismoren prejuizio falta berdina dauka eta argazkilaritzako prozedura eta tresnen ekoizpenaz baliatzen dira. Ohiko teknikak erabiltzen zituzten ere aproposak izan daitezkeelako irudimena irudikatzeko.

Max Ernst
Formaren kritika sakoneraino irits izen estilo bateragarri bat sortzeko. Berei deiak transmititzeko erabilgarri azen edozein teknika erabiltzeko prest zegoen. Collagea eta frotagea erabiliz ituen. Bere lana askotan kultura burgesaren zabor pilo bat da.


Joan Miro
Inkontzientea irudikatzeko giltza sinbolikoak erabiliz ituen. Bere hasiera organikoa ez den mundua da. Bere mundua sinplea da, garbia. Bere mitologia erreza da, gardena. Bere pinturak ez dira destakatuak, kromatikoki askeak, sinbolo eta koloreen arteko orekarik gabe.


Hans Arp
Dadaismoan sartuta ibil izen lehenago. Forma organikoak egiten zituen pinturan eta eskulturan. Forma geometrikoak, irudi ortogonalak eta forma kurboak erabiltzen zituen, ahurrak eta ganbilak.


Yves Tanguy
Anti-natura asmatu zuen inoiz amaitzen ez ziren paisaiekin, askotan ilargikoak izatea ematen zutela, argirik eta eguzkirik gabe eta bizitza organikoaren aztarnaz, hezurrak, fruitu momifikatuak, fosilak eta maskorrekin.


Salvador Dali
Bere ikuspegia zama sexualez beteta dago eta bere lanak oso teorikoak dira, profano eta sakratuaren nahasketarekin. Boltxebismoarekiko oso kritiko azen. Anarkia eta erreakzioko nahasketa egin zuen. Bere konposaketak oso konplikatuak dira.


Rene Magritte
Irudiaren logika falta era sakonenean landu zuen artista da. Anti-historia asmatu zuen. Normalaren zentzu falta aurkitu zuen. Detaile handiz margotzen zuen baina bere irudiek esanahi anbiguoa dute.


Zabalkuntza

Beste artistek parte hartu zuten surrealismoa zabaltzeko bai Europan baita Estatu Batuetan ere. Errealitatea ebitatzeko modu bat bezala agertu zen eta arazoak anbiguetatea eta paradoxaren bidez desagertzen ziren. Mugimenduak prestigioa irabaz izuen Picasso bezalako artisten errekonozimendua jaso zuenean. Kubismo analitikoa, objektuak deskonposatuz, surrealismoaren antzekoa da.





jueves, 26 de marzo de 2009

Dadaismoa

Lehen Mundu Gerra ondorengo mugimendu bat da. Artean eta literaturan agertu zen, bereziki poesian, antzerkia eta diseinu grafikoan. Gerrako barbarismoarena urkako mugimendu bat zen. Dadaistek sinesten zuten gerra opresioa zela bai arterako eta baita eguneroko gizarterako. Haien lanen ezaugarria irrazionalitatea eta onartutako gauza guztiei uko egitea da. Beranduago surrealismoan eragina izan zuten.


Partaideen esanetan, Dadá ez zen artea, anti-artea baizik. Edozein gauza arterako garrantzitsua dela Dadák justu aurkakoa irudikatzen du. Arteak estetikako kezka duenez, Dadák ez du hau kontuan izango. Arteak mezu bat baldin badauka, Dadá ez du esanahirik. Arteak sentsibilitateak erakarri nahi baditu, Dadá ofentsiboa da.


Dadáren interpretazioa ikuslearen araberakoa da. Mugimendu hau eragin handikoa izan zen arte modernoan. Arteari eta munduari buruzko komentario bat bihurtu zen eta horrekin arte bihurtu zen ere.


Artistak artearekin, Artearen Historiarekin eta Historiarekin orokorrean desilusionatuak zeuden. Haietako asko Lehen Mundu Gerrako beteranoak ziren eta gizakien ikuspuntu ziniko bat zeukaten batez ere ikusi ondoren zer egin ziezaieken elkarri gizakiek Europako gudaz elaietan. Mugimendu honetako partaideak dira: Hans Arp, Marcel Duchamp, Francis Picabia, Marx Ernst, Man Ray, Kurt Schwitters.


Munduko ikuspegi nihilistak erakarrita sentitzen ziren. Haien ustetan gizakiek sortutako gauza guztiak baliogabekoak ziren, baita Artea ere. Haien artean kasualitatea eta suertea oinarriak ziren. Dadaren oinarria zentzu falta da. Lehen Mundu Gerrak munduko ordena suntsitzean, Dadá nahasketa espresatzeko bide bat bihurtu zen eta haien mundu propioa alderantziz jarri zen.

Tresna arruntak hartzen zituzten baina erabat erabili ezinak ziren eratan jartzen zituzten. Tresna hauek `ready made’ izena jasotzen zuten. Pinturan objektuak pegatzeko joera dute, gauza guztiak makinak izateko itxura hartzen.

miércoles, 25 de marzo de 2009

Pintura Metafisikoa

Italiar abangoardiako mugimendu hau Ferraran jaio zen 1917an Carlo Carra eta Giorgio de Chiricorekin. Metafisiko hitza mugimenduko poetikari erreferentzia egiten dio. Ametsetako irudiak irudikatzen zituzten pertsona edo objektuekin izoztuak egotea ematen dutela. Ikus daiteken mundua irudikatzen zuten perspektiba eta espazio tradizional batean.




Lan hauetan zerbait arraroa dago: pertsonen elkartze arraroak eta panpina itxurako ereduak; tresnak arraroak dira, testuinguru arraro batean; argi eta kolore irrealak; figura estatiko ez naturalak. Futurismoarena urkakoak ziren eta pintatzeko era berri bat baino gehiago gauzak ikusteko sistema berri bat dute.

Haien lanetako logika desberdin azen: enparantza hutsak; isiltasuna; eraikuntza zutik eta isolatuak, kolomnatak eta itzalak, trenak pasatzen distantzian, erlojuak eta eskulturak. Eszenak kasualitatez beteak daude, isiltasunez, zerbait enigmatikoarekin.
Horrek guztiak errealitate berri bat sortu zuen irudikaturiko gauzak gainditzen dituela eta espektazio eta misterioko zentzu bat sortzen dutela eta inkontzientearekin lotuak daude. Mugimendu hau ager daiteke kubismo eta futurismoarekin erlazionatua. Arraroa iruditu dezake XX. mendeko lorpen batzuk Italian gertatu zirela faxismoaren igoera bitartean eta pintura metafisikoa ez da salbuespena. Surrealismorako oinarriak jarriz ituen.

Mugimendu honetako partaide garrantzitsuenak dira Giorgio de Chirico, Carlo Carra, Giorgio Morandi, Italo Savino, Luigi Filippo Tibertelly eta Ardengo Soffici.

martes, 24 de marzo de 2009

Errusiar abangoardiak

Hiru mugimendu nagusi daude garai berdinean: Konstruktibismoa, Suprematismoa eta Erraionismoa. Hirurak lotuta daude beste mugimendu garaikideekin Kubismoa, Neoplastizismoa eta Bauhaus bezala. Beste ezaugarri konpartituta irudiaren irudikapen abstraktua edo figuratiboa baino kubismoaren eraginpean.

Konstruktibismoa



Konstruktibismoa 1913an sortu zen Tatlin eskultoreak Braque eta Picasso Parisen aurkitu zituenean. Errusiara itzuli zenean ensanblajeak egiten hasi zen baina edozein gaia baztertuz. Konstruktibismoak erreferentzia egiten dio baikortasunari, eraikuntzaren erliebe irudikapen-gabekoa, eskultura, zinetika eta pintura. Artistek ez zituzten ideia abstraktuak sinesten eta artea gauza errealekin konektatu nahi zuten. Haien lana hiru dimentsiotakoa izaten zen, eta baita proletalgoarekin loturiko gauzak irudikatzen zituzten ere. Mugimendu honetako artistak dira Rodchenko, Tatlin, Gabo, Pevsner, El Lissitzky, Malevich.

Suprematism


Suprematismoa kontsideratzen da lehen eskola abstraktua mugimendu modernoan irudi geometrikoetan oinarritua arteko sorkuntzako sentsazio puruaren sinboloa. Mugimendua Malevich-ek sortu zuen Moskun, Konstruktibismoarekin paraleloan. Proiektua pintorearen lanaren adar bat zen. Beraren iritziz artea askatu nahi zuten mundu errepresentatibotik. Pintorearen lanak ez zuen izan behar irudia, armonia kromatiko eta konposaketa formalak baizik, baina pinturaren mugetan mantenduz. Forma geometriko lauak irudikatzen zituen mihisean. Espazio piktorikoa hutsik egon behar zuen eduki sinbolikorik gabe eta forma esanguratsurik gabe. Deskongestionatu eta argitu behar zen errealitate berria ikusteko.

Erraionismoa
Erraionismoa Errusiar arte abstraktua garatzeko lehenengo pausu bat da. Larionov-ek eta Goncharova-k fundatu zuten. Estiloa kubismoa, futurismoa eta orfismoaren sintesi bat da eta kubo-futurismo bezala ezagutzen da. Edozein formulazio teknikoa ahaztu zuten eta baita erreferentzia kulturalak ere. Kolorezko marren bidez egindako obrak dira. Forma kubistak agertzen dira forma futurista dinamikoetan sartuak hainbat diagonal zorrotzekin. Pintura batzuetan kolore bat dominantea da. Konposaketa hauek era dinamiko batean konbinatzen ziren eta erritmo eta armoniek artista bideratzen zuten kolorearen erradiazioa perzeptiblea egiteko.

lunes, 23 de marzo de 2009

Neoplastizismoa

Abangoardiako mugimendu hau Theo van Doesburg-ek sortu zuen Herbeheretan eta pintura eta eskulturako arte bat izan zen, eredu arkitektonikoak izan arren. Mugimenduko oinarrizko helburua forma eta kolore puruak sortze azen, errealismo eta artistaren hunkimena baztertua.

Neoplastizismoa artearen hasierako oinarrietara itzultzen da: kolorea, forma, maila eta lerroa. Artistek lerro zuzenak horizontal eta bertikala keta beltza, zuria, grisa eta oinarrizko koloreak erabiltzen zituzten.

Neoplastizismoa 1919an bukatu zen van Doesburg-ek Abstrakzio-Sorkuntza sortu zuenean. Neo-plastizismoa eragin handiko aizan zen Bauhausen eta Nazioarteko Estiloaren garapenean. Mugimendu honetako artistarik famatuena Mondrian da.

Neoplastizismoaren oinarriak hauek dira:
· Kolorea lehen mailakoa izan behar du: gorria, urdina eta horia eta ez koloreak (beltza, grisa eta zuria).
· Azalerak laukizuzen lauak edo prismak izan behar dute.
· Oreka estetikoa lortu nahi dute eta horretarako oposizioa erabiltzen dute.
· Elementu konpositiboak lerro zuzenak edo forma errektangeluarrak dira.
· Simetria ez dute erabiltzen.
· Oreka eta erritmoa proportzioa eta kokapenaren arabera indartzen dira.
Mondrian pintore figuratibo bezala has izen 1911 arte Parisen kubistekin elkartu zela eta bere iritzia artelana eraikitzeko aldatu zuela. Ondoren bere balio primarioen poesia eta ikuspegi estrukturala garatu zuen. Londonera eta New York-era joan zen non animazio bisualaren frakzioa bereganatu zuen bere espazio piktorikoan.

Mondrianen iritziz kubismoa arrazionala da baina ez da nahikoa azken ondorioetara iristen ez delako. Gauzak ezin dira ulertu sentitu gabe baina horretarako haien esentzia ezagutu behar da eta horretarako pentsaera sakona behar da. Kontutan izanik gizakien pentsatzeko aukera berdina da pertsona guztietan, prozesu mentala oinarrizko ideia batzuetan oinarritu behar da, hau de, lerroa, oinplano eta oinarrizko koloreen elementuak.



1920 eta 1940 bitartean egindako pintura guztiak antzekoak dira: koordinatuen sare bat dimentsio desberdinetako laukiak eta formak eta oinarrizko koloreak edukitzen dutela zuriaren gehiengo batekin –argia irudikatzen duela – eta beti agertzen den beltza (argiaren falta). Esperientziako edozein errealitatea, desberdina izan badaiteke ere, kontzientziako betiko egitura irudikatu behar du.

Bere pintura urbanismo perfektuan sar daiteke: hiriaren helburua gizarterako espazio bat izateko, arrazional aizan behar duela, etikoa eta estetikoa. Bere lanak eragin handia izan zuen arkitekturan, baina ez bakarrik forma arkitektonikoetan espazioen funtzionalitatean, oinplanoak eta edozein gauza hauek banatzeko baizik. Horregatik bere lanek hotzak ematen badute ere Cezanne ondoren ber aizan zen garrantzitsuena arte modernoko kontzientzia zibikoan.

domingo, 22 de marzo de 2009

Futurismoa

Italiar futurismoa abangoardia bezala kontsidera daiteken lehen mugimendua da. Artearekin helburu ideologikoa zuen kultura sakonki hunkitu zuela, baita giza ohituretan ere, lehenaldia ukatzen duelako hau ordezkatzeko estilismo eta ikerketa teknikoaz. Ofizialki hasi zen Marinettiren manifestuarekin 1909an eta sinatu zuten Ballak, Carrak, Boccionik, Russolok eta Sofficik.






Abangoardiako mugimenduak oso garatuak ez dauden herrien ezaugarriak dira eta hauetan mugimendu agertzen da iraultza bezala kultura ofizialarena urrean, normalean moderatu adela, eta mugimendu politiko progresistarekin aliatzen dira. Iraultzaile izateko gogo aizan arren, haien esfortzua polemikoagoa da. Futurismoko manifestuan hiri historikoen eta museoen desagerpena aipatzen dut ehiri berria, imajinatua, mugimenduan dagoen makina baten mesedean. Haien iraultza industriala edo teknologikoa da, hau da, iraultza burges bat. Zibilizazio berrian artista intelektualek jenioa irudikatzen dute.

Futuristek haien burua definitzen zuten erromantizismoarena urkakoa bezala, eta haien animoa jarraitun ahi dute beraz haien lanak hunkigarriak dira. Zientzia eta teknika goraipatzen dituzte baina ez daude interesatua klangile klasearen borrokan eta abangoardiako intelektualak ikusten dituzte etorkizuneko aristokrazia bezala. Politikan aukeratu behar dutenean nazionalismoan ahiago dute. Mugimendua Lehen Mundu Gerraren amaiera arte iraun zuen baina ondoren disolbatu zen. Mugimenduko ezaugarriak dira haien interesa artean baina abiaduraren edertasuna keta gerra goraipatzen dute. Mugimendu fisikoa, abiadura agertzen bada, batasuna ematen dion faktorea da eta objektua, espazioa eta ohiko kulturaren eliminazioa posible egiten du. Errealitatearen batasuna ez da ekoiztu behar pentsamenduetan, sentsazioetan baizik eta ere hunkigarri batean. Artistak dinamismoa azpimarratu behar du hau hunkigarria egiteko.

sábado, 21 de marzo de 2009

Kubismoa

1907 kontsideratzen da kubismoaren hasierako urtea, Picasso eta Braque ezagutu zutenean. Beste batzuk esaten dute mugimendu honetako lehen lana `Les Demoiselles d’Avignon´ dela. Izena Louis Vauxcelles-ek kritikoak eman zion obrek forma kubikoak dituztelako.

Kubismo ez da teorikoa, aurkikuntza baizik. Honen ezaugarriak dira:
-Planoak independiente eta autonomoak dira: txiki batzuk bolumen handiak hausten diruzte. Irudien inguruko lerroek irudiak txikitzen dituzte eta lerroak hausten direnean irudia kaleidoskopio batean bezala ikusten da.
-Perspektiba anitza da: plano bakoitza autonomoa da. Angeluak bidertzen dira eta era honetan irudi berdina ikuspuntu desberdinetatik ikusten da, denak elkarrekin.
-Argia eta itzala desagertzen dira eta honen ondorioz bolumena disolbatzen da.
-Kolore lokala: kolorea ez da garrantzitsua. Pintzelada txikiz aplikatzen da eta edozein tresnarako balio du.


-Geometrizazioa: konposaketak forma geometrikoz beteta daude. Edozein forma naturala zilindro, kono, esfera edo kuboen bidez irudikatzen da. Cezanne hasi zen ideia honekin.
-Oinarri filosofikoa: filosofo batzuen lana Bergson bezala, oinarrizkoa da mugimendua ulertzeko. Berak esan zuen pertsona baten bere burua eta informazio pilo bat duela gauza bati buruz eta esperientzia intelektoaren oinarria da. Artista kubistek kontzeptu hau aplikatu zuten: ez dute errealitatea irudikatu nahi, honi buruz duten ideia baino.


Kubismoan hiru etapa desberdinak bereizten dira: analitikoa, hermetikoa eta sintetikoa, orden honetan garatu zirela.


-Kubismo analitikoa: artistek natura ikertu zuten hau deformatzeko. Lan guztiak plano desberdinen bilduma bat dira, ulertezina.



-Kubismo hermetikoa: artistek haien lana ulertzeko errazagoa egin nahi dute eta elementu batzuk txertatzen dituzte identifikatzeko errazak, musika tresnak bezala. Garai honetan beste lan errealistak agertuz iren ere, moldiztegi letrekin, zenbakiekin edota egunkarietako zatiak edo etiketak. Material desberdinen konbinaketaren ideia eman nahi zuten egurra edo marmola imitatuz.


-Kubismo sintentikoa: collageak egiten dituzte eskulturako antezedente bat bezala. Ez dituzte gauzak kopiatzen, baina mihisean pegatzen dituzte. Lan hauek `papier collé’ izenez ezagutzen dira. Braque lehenengo aizan zen teknika hau erabiltzen artea eta bizitza elkartzeko asmoz. Benetako erreferentzia bat izateko aukera ematen dute. Pintura berrikusten da eta era berriak agertuz iren. Orain ez dute bakarrik margotzen eta nolabait eraikitzen dute. Teknika honekin hirugarren dimentsioa agertu zen eta honekin eskultura.

Collage-ek eragina izango dute dadaisten lanetan, Duchamp-en `ready-made’ honen ondorengoak direlako. Kubismoak eragina izan zuen beste mugimendu eta artistengan. Leger-rek kolorea duten lan garrantzitsuak egin zituen eta Sonia eta Robert Delaunay forma sinple eta kolore harmonikoak dituzten irudiak egin zituzten, orfismo izaneko mugimendua sortuz, zeinean bihurguneak eta lirismoa nagusitzen diren.

viernes, 20 de marzo de 2009

Espresionismoa

Orokorrean Espresionismo izenak erreferentzia egiten dio XX. mendeko arte germaniarrari, baina fenomeno europarra bada ere. Frantzian oinarrituriko taldeak fauvismoa garatu zen germaniarrek bidea prestatzen zuten bitartean Der Blaue Reiter-rekin.


Izenak inpresionismoarekiko oposizioa erakutsi nahi du. Barrutik kanporako mugimendu bat da. Honen jarrera agresiboa izan daiteke. Dena den, mugimenduak badauka zerbait komunean inpresionismoarekin: biak errealistak dira eta artista, materia eta errealitatearen arteko konpromisoa inplikatzen dute. Espresionistak haien gizartean konprometituak daude, ez dute ihes egiten.

Lehen germaniar espresionismoa 1905ean jai ozen eta Die Brücke bezala ezagutzen da, tradizio figuratiboari lotuta. Artistek mundua ulertu zuten gizakien esistentzialismo sakonaren mundua bezala: errealitatea lortzeko desioa eta errealitateak haien jabea izatearen larritasuna.

Die Brücke artisten komunitate sendo bat zen idatzizko programa batekin. Talde honetako partaideak dira Kirchner, Nolde, Schiele, Klimt, Kokoschka. Alemaniako egoera garai hartan ilun azen eta eragin artistiko desberdinak zeuden. Die Brückek elementu iraultzaileen elkartasuna proposatu zuen inpresionismoaren aurka borrokatzeko. Mugimenduaren ezaugarriak dira: errealista da eta errealitatea sortzen du; ezer ezetik hasten dira, bakarrik artisten ideietatik; materiak artistengan eragina dauka; gaiak eguneroko bizitzakoak dira (kaleak, jendea kafetegietan); lanak gogor xamarrak dira.

Haien iritzian teknika ezin da asmatu, bakarrik lana da. Grafikoak, bereziki xilografia dominatzea garrantzitsua zen, lana indartsu aizan daitekeelako eta emaitza batzuetan irregularra delako. Era berean, pintura dentsoa da, kolorez beteta, mantxak eta tonalitaterik gabe; garrantzi handiagoa dauka prozesuak emaitza baino. Artistak zuzenean lan egiten du irudian eta koloreak haren umorearen arabera aukeratzen ditu. Deformazioak arruntak dira eta batzuetan agresiboak dira. Inspirazioa aintzeneko kulturetan aurkitzen dute. Ez dute edertasuneko kontzeptu bat eta honen partez itsusitasuna, deformitatea nahiago dute: itsusiaren poesia da.


Artista espresionistek burges izateari uko egiten dioten eta gizatalde hau kritikatzen dute. Haien iritzian izaera auto-sorkuntza da eta gizarte inpertsonala sortzen duen lan industrialaren aurka daude. Sexuaren gaiarekin obsesionatuak daude haien iritzian gizona eta emakumearen arteko harremana gizartearen oinarria da eta gizarteak deformatu egiten du, perbertoa, negatiboa eta alienagarria delako.


Die Brücke disolbatu zen 1913an Der Blaue Reiter taldea hasi zenean bere ikerketa jarrera ez horren konprometitu batekin. Talde honetako partaideak dira Beckmann, Dix, Grosz, Marc, Macke, Kandinsky, Klee. Ez dute programa zehatz bat. Haien norabidea espiritualagoa da. Haien helburua nazioarteko erakusketak koordinatzean datza haien idazki polemikoak indartzeko.

Talde honetako artisten ideiak ez dira iraultzaileak baina bai klasizismoaren kontrakoak. Matisse, ekialdeko artea eta musikaren eraginak dituzte. Sinboloak tresna arruntetara mugatzen dira komunikatzeko estetika nagusi den bitartean. Mugimendu honetako ezaugarriak dira: kolorearen eta honen esanahiaren garrantzia; primitibismoa; inprobisazioa; lerro eta forma desberdinen erabilera; bihurguneak, zig-zag, mantxak; artea komunikazio bezala ulertzen da.

jueves, 19 de marzo de 2009

Fauvismoa

Fauve-ko taldea ez da homogeneoa eta ez du programa zehatz bat; dena den denak Art Nouveau eta Sinbolismoarena urkakoak dira. Talde honetako partaideak dira Matisse, Marquet, Dufy, Derain, Braque eta Vlaminck. Ez zeuden kezkatuak popularitate falta edo eskandaluarengatik eta ez zuten jarraitu talde politiko bat.

Artea bizitzako inpultso bezala ulertzen zuten eta irudiak era kritiko batean egiten hasi ziren. Cezanneren sintesitik urruti aukera bakarra zegoen sentimendua –kolorea – eta eraikuntza –balio plastikoa, bolumena, espazioa –arteko dualismoa konpontzeko eta arreta berezia jarri zuten kolorean.


Helburu nagusia kolorea da era plastiko-konstruktibo batean, ikusmenaren egiturazko elementu bezala. Haietako batzuk irudia disolbatu zuten, Van Gogh edo Signac-en lanak jarraituz, prozedura gehigarria ebidentea egiten, irudiaren egitura eta pintzelada separatuak erabiltzen dituzte, nabariak, orden eta erritmo batekin banatuak materiako zentzua ematen dutela, kolorea eta irudiaren eraikuntza.

Taldea Frantzian agertu zen 1903 eta 1907 bitartean. Haien estiloa indartsua da, akademizismotik urruti. Haien ezaugarriak dira: izaera liriko eta espresiboa, kolorearen bidez irudikatua; kanpoko eta barruko mundua elkartzeko gogoa; oinarrizko eta sinpleak diren gauzak bilatzen dituzte; gaien artean paisaiak, ibaietako eszenak eta eszena lirikoak irudimenako pisu garrantzitsuaz; errealitatea era subjektibo batean irudikatzen dute; kolorean jartzen dute arreta, kolore puruak, saturatuak, lauak, lerroz inguraturi keta gaiari edo irudiari erreferentziarik egin gabe; sintesi formala; perspektiba espazialaren eliminazioa; formen definizioaren eliminazioa klaroskuroan oinarriturik; kultura exotiko eta primitiboekiko erreferentziak; espazio piktorikoak sortzen zituzten dekorazioko motiboetan oinarrituri keta horma-papera edo artisautzatik hartuta.

Haien eragina mugimendu desberdinetatik dator: inpresionistengandik kolorea, kolorearekiko poza, eguneroko gaiak, paisaiak, barrualdeak, erretratuak eta bodegoiak hartzen dituzte. Postinpresionistengandik zonatako banaketa, kolorearen plenitudea, Gauguin-en zentzu dekoratiboa, Van Gogh-en natura bizia. Germaniar espresionismotik kolore puru eta indartsua hartu zuten, modelatuaren falta, lerro gogorra et azuzena, sentsualitate dinamikoa eta artistaren interpretazio subjektiboa. Kultura exotikoetatik kolorearen aberastasuna eta erreferentzia formalak hartu zituzten.

miércoles, 18 de marzo de 2009

Arkitekturako azken joerak

XX. mendearen erdialdetik arkitekturak aldaketa handiak ezagutu ditu. Alde batetik, planifikazio urbanistikoarekiko interesak inplikatzen du ez bakarrik eraikuntzak egitea baizik eta baita kokatzen diren tokiekiko harremana eta hauen erlazioa eragin fisiko, sozial eta ekonomikoarenkin. Bestalde, material berrien eta iraultzaileen garapenak posible egin zuen lehen pentsaezinak ziren eraikuntza batzuk egitea.

Arkitektura berritzailea

Arkitekto eta injeniarien irudimena konbinatzen du materialen eragin estetikoarekin, zementu erreforzatuaren erabilera bezala. Egiturako konponketak iraultzaileak dira eta, gainera, material industrialek espazio sofistikatua, argiaren banaketa eta ukimeneko kalitateak baloratzea posible egiten dute. Arkitektura honetako aurrelaria Alvar Aalto da. Mugimendu honetako beste arkitektoak dira Eero Saarinen, Nervi, Utzon edo Kahn. Haien nortasuneko sinboloa da material industrialaren erabilera egiturako arazo konplikatuak konpontzeko.

Nazioarteko estiloa

Estilo honek bere sustraiak ditu Bauhausen eta EEBBetan garatu zen Mies van der Rohe eta honen ikasleen eraginari esker. Estilo hau aproposa da apartamentu metropolitano handietarako edo bulegoetako dorretarako. Eraikuntza hauek erakutsi zuten hain botere ekonomikoa eta eskala handiko eraikuntzaren efizientzia modulua behin eta berriro errepika daitekelako. Barne espazioak estandarizatu ziren, prebisibleak ziren eta kanpoaldeek barneko monotonia islatzen zuten. Kristelezko kutxak ubikuoak ziren. Klasizismo austero baten adibidea konsideratzen badira ere nahiko inpersonalak dira. Estilo honetan lan egiten duten arkitektoak dira Stirling, Kenzo Tange edo Philip Johnson.

Arkitektura post-modernoa

1965 eta 1980 bitartean kritikoak ziren arkitektoak hasi ziren beste joerak jarraitzen, nahiz eta estilo komun bat ez izan. Postmodernistek indibidualitatea, intimitatea, konplexutasuna eta batzutan umorea ere baloratzen dute. Arkitekto batzuk, Venturi kasu, edozein eraikuntza arkitektura izan zitekeela mantentzen zuen, independienteki gasolindegiak edo janari azkarreko jatetxeak izan. Lan batzuk estilo zaharreko erreferentziak dituzte eta koloreak erabiltzen dituzte. Mugimendu honetako arkitektoak dira Graves, Meier, Jahn edo Moore.

High-Tech eta Dekonstruktibismoa

High-Tech estiloa 1970 eta 1980etan garatu zen Richar Rogers, Renzo Piano eta Norman Forter arkitektoekin. Bere hasierak XIX. mendean aurkitzen dira, teknika industrial eta material berriak, lehen injenieritzako lanetan erabiltzen zirela arkitekturan erabiltzen hasi zirenean. Eraikuntza hauek altzairu eta kristalez egiten dira eta erabiltzen duten teknologia era berritzaile batean aplikatzen dute makenako inpresio ematen eta arreta deitu nahian haien egiturako elementuetara.

Postmodernismoa ez da arkitekturako abangoardiako azken pausoa. High-Tech hurbilketa erabat desberdina inplikatzen du eta eraikuntzako egitura eta operaziozko aspektuak azpimarratzen dira, bistan utziz tuberiak edo euskarriak. Dekonstruktibismo hitza erabiltzen da forma hautsiak erakusten dituzten eraikuntzak deskribatzeko. Oreka eta armoniako ideia arruntak ez dituzte errespetatzen. Frank Gehry edo Zaha Hadid-en lanak estilo honetako adibide onak dira.

martes, 17 de marzo de 2009

Arkitektura Organizista

Arkitektura organiko bezala ulertzen dugu arkitekturako edozein forma potasioko nitratoari lotuta. Ideia hau formulatu zuen Frank Lloyd Wright.
Arkitektura hau definitzen da barrualdea errealitate bat bezala ulertzen duelako; oinplano askea eta flexiblea eta atmosferako jarraipena posible egiten duelako. Barrualde eta kanpoaldearen arteko lotura dago, material naturalak erabiltzen dira eta etxea ulertzen da babeserako toki bat bezala.

Wright-ekin arrazionalismoa ahazten hasi en eta arkitekturako forma berriak hasi ziren agertzen. Arkitekto amerikano hau Tokiora joan zen eta bertan japoniar arkitektura aurkitu zuen. Jaso zuen beste eragin bat Maya tenpluena da. Eragin barietate handi hau kontutan izanik Wright-ek formakuntza kosmopolita izan zuela esan daiteke.

Bere hasierak Chicagoko eskolarekin lotuak daude baina laster bere estilo propioa garatu zuen. Garai desberdinetatik pasatu zuen, Praderako etxeak bezala, arkitektura organikoa praktikan jartzeko lehenengo saiakera bat. Espazio sinple eta funtzionalak dira eta nahiko isolatuak haien biztanleen pribazitatea ziurtatzeko. Normalean maila desberdinetan eraikiak daude, beti lurretik separatuak japoniar arkitekturan bezala. Talde honetakoa da Robbie House.

Eraikuntza publikoa keta pribatuak egiten jarraitu zuen bere filosofia aplikatuz. Obra esanguratsuenetariko bat Ur-jauziko Etxea da, Pensilvanian. Etxe honekin natura eta arkitektura erabat elkartuz ituen. Terraza desberdinek maila desberdinetan eraikitzeko aukera ematen dute eta kristalak hormak disolbatzen ditu barrualdea eta kanpoaldea harremanetan jarriz. Material desberdinak erabili zituen, harria, kristala eta zementua konbinatuz.


Beste proiektuetan forma bihurgunetsuekin jolastu zuen, New York-eko Guggenheim museoan bezala. Museo honetan ondo argiztatutako espazioak nahi zituen baina argia ezin zen hormetan islatu. Era berean eraikuntzak aukera ematen du aldapa batetik ibiltzeko era jarrai batean, hausturako elementurik gabe artelanak erakusteko.

Wright ondoren arkitekturaren ezaugarria dibertsitatea da. 50. hamarkadako artista esanguratsuenetariko bat Alvar Aalto finlandiarra da. Bere lanak arrazionalismoz beteta daude eta espiritu hori herriko tradizioa eta materialekin konbinatu zuen, nagusiki egurrarekin oso arrunta dela bere jatorrizko tokian. Bere eraikuntzak epelak dira eta gizakientzat pentsatuak daude, haien dimentsioak izaten gizakiek behar dituztenak. Honetan Wright-en eragina nabaria da. Aaltore heldutasunek olanek funtzionalitate/expresionismoa eta giza estiloa konbinatzen dituzte eta arrakasta handiz aplikatuz iren liburutegietan, zentro zibikoetan, elizetan eta etxeetan.

Aaltok elementuak nazioarteko estilotik hartu bazituen ere, testura, kolorea eta egitura era kreatibo batean konbinatuz ituen. Arkitektura modernoko eredu generikoak errefinatu zituen. Bere diseinuak esanguratsuak dira tokia, materiala eta formara egokitzen direlako.

Arrazionalismoa

Arrazionalismo bezala ezagututako mugimenduak XX. mendeko arkitekturako pertsonalitate nagusiak elkartu zituen. Haien lana eta teoriak banakakoak dira baina komunean dute haien formen sinpletasuna eta hauetako bakoitzak bere funtzioa duela.

Material industrialak erabiltzen zituen, zementua gehien bat. Material merkea da, egokitzeko erraza, erregaitza, ez-korrosiboa eta eskeletoa egiteko aukera ematen duela, oinplanoa libre utziz. Gainera, serietan egitea eskaintzen du. Beste materialekin konbinatu daiteke altzairua, kristala edo adreilua.

Horma ez da euskarria eta eskeleto arina bihurtzen da, bakarrik ixteko, leiho kopuru batekin zeinetatik argia eraikuntza barruan sartzen den. Euskarriak sekzio desberdineko pilareak dira, altzairu edo zementuzkoak. Estalkiak, orokorki, dintelduak izaten dira eta euskarrian eusten dira eskeletoa osatuz, eraikuntzari argia eta pisu-gabeko inpresio emanez.

Elementu dekoratiboak desagertzen dira forma puruaren mesedetan. Proportzioari, sinpletasunari eta asimetriari buruzko kezka bat dago. Barne espazioa oinplano librean oinarritzen da eta bihurgunetsuak eta askeak izan daitezke, funtzioari egokituz. Kanpoan proiekzioak, behe mailako askatasunak eta terraza horizontalak irudia osatzen dute.

Urbanismoari buruzko interesa dago jendea akomodatu nahi dutelako ohitura berrien arabera eta taldetan antolatuak, formula berriak proposatuz, hiri-lorategiak edo hiri industrialak bezala. Eraikuntza esanguratsuenak etxe sozialak, zeru-arraskaria, eraikuntza administratiboak, antzokiak, auditorumak eta estadioak dira.

Lotura estuak daude arrazionalismoa eta beste arte mugimenduen artean, Bauhaus bezala. Hau ikusten da Mies van der Rohe, Germaniar mugimendu kide eta arkitektura arrazionalaren adibiderik onenetariko bat. Bere lana iraultzailea zen Berlinen bere lehenengo bulegoetako eraikuntza proiektatu zuenetik 1919an. Ondoren etxeak diseinatu zituen eta 1929an Bartzelonako Erakusketa Unibertsalerako Germaniar pabilioia egin zuen. Eraikuntza honetan material berrien erabilera erakutsi zuen, bolumen argia eta horma-gortina erabiliz ohikoa erabili beharrean. EEBBetara emigratu zuen non zeru-arraskariak eraiki zituen kristalezko kutxa izugarriak ematen dutela eta zeinetan formen purutasunarekiko zaletasuna erakutsi zuen.


Le Corbusier-rek, Suitzan jaioa, bere lana Frantzian garatu zuen. Zementuaren erabilera ikasi zuen eta laster serietako ekoizpenarekin hasi zen. Hiriak diseinatu zituen ere biztanleen kopuru zehatz baterako (hiru milioi inguruan). 1926an bere lan esanguratsuenetariko bat egin zuen: Savoye bila, Mediterranear inspirazioko zementuzko egitura bat zeinean bere arkitekturako bost puntuak agertzen diren: “pilotis”-en erabilera, euskarri bat egitura lurretik separatzen duela baina espazioa moztu gabe; fatxada askea, terraza-lorategia teilatu lauak direlako; leihoen biderketa: jarraituak, marko metalikoz; oinplano askea horma euskarria ez delako. Teoria egin zuen baina ez da utopiko bat bere proiektuak egin zituelako, Marseilako Unité d’ Habitation-en bezala, langileen familientzako etxeak zirela.


Bere karrerako amaiera bere arrazionalismoa aldatu zuen organizismora hurbiltzeko bere lan maisu batean ikusten den bezala: Notre Dame du Haut, Ronchamp-en.